Buongiorno! Aangename kennismaking *buigt*. Als eerste post hier dachten Rani en ik dat het wel tof zou zijn om niet ‘gewoon een recensie’ te doen. Maar… wat dan?
Ik lees ondertussen al twaalf jaar, en sindsdien is er veel veranderd. Om maar een idee te geven: tien jaar geleden was Instagram net gelanceerd. Netflix kenden we niet. Geen The Hunger Games in de zalen. Geen Game of Thrones op je scherm. Dus dacht ik: waarom niet een soort decenniumoverzicht geven van de YA-wereld, gecombineerd met mijn eigen leesontwikkeling? Zo kunnen we eens terugblikken, en leer je mij meteen ook nog wat kennen. Misschien is het een zware, gewaagde opdracht, maar zonder wat initiatief en durf kom je niet ver. We kunnen altijd proberen.
Het wordt een lange rit, dus… Cola in de ene hand, popcorn in de andere? Zit je goed? Klaar? Play!
Eerste stapjes
Ik heb die boekbesprekingen in het middelbaar altijd hardgrondig gehaat, maar ik ben er wel weer door gaan lezen. Toen ik twaalf was – nu twaalf jaar geleden – kreeg ik de leesmicrobe opnieuw te pakken. In een paar jaar tijd heb ik bij mijn bib de 10+-, 12+- en 14+-afdelingen leeggeroofd. Die laatste heette in 2008 nog ‘adolescenten’ – want YA? Daar was nog geen sprake van. Moeilijk te geloven, hé? Blossom Books is nu tien jaar oud, en dat was de eerste imprint specifiek voor YA. Het bleek nog rendabel ook.
Van rendabiliteit had ik niet echt een idee, natuurlijk. Mijn doel was simpel: de beste boeken vinden, zonder te kijken naar zaken als leeftijd. Sommige dingen veranderen, maar andere niet: net als toen ben ik nog steeds niet iemand die echt veel aandacht besteed aan leeftijdscategorieën, ik lees nog steeds boeken voor 10- of 12-jarigen. Helaas, de bib heeft geen oneindig aanbod, en toen ik me erdoor gewerkt had (en de goede dingen had uitgekozen om zelf te kopen), veranderde ik van strategie: buiten de bib op zoek gaan. Daardoor zou ik uiteindelijk meer inzicht krijgen in de jeugdboekenwereld.
Er was me wel iets duidelijk: mijn meeste leeftijdsgenoten hadden een bloedhekel aan lezen. Ze deden het niet graag, of ze vonden het uncool, want het was de tijd dat je cool moest zijn. Zeker als je een jongen was. Als nerd of – de horror! – geek bestempeld worden, betekende zo goed als zeker sociale zelfmoord. Ik trok me er niks van aan en ik las rustig voort, samen met nog een paar andere mensen die compleet gek verklaard werden.
Licht in het duister…
In 2008 kwam Twilight op het grote scherm. Dat maakte in mijn omgeving aanvankelijk niet veel indruk. Iedereen wist en aanvaardde dat meisjes wel meer tot lezen geneigd waren, en toevallig paste het algemene beeld van de film en het boek perfect in het beeld dat de niet-lezers hadden: boeken waren stomme, vaak zeemzoete en romantische verhaaltjes. (Even terzijde: ik heb Twilight nooit gelezen of gekeken…)
Ondertussen had ik al eens gemerkt dat, als een reeks niet goed verkocht, ze niet volledig vertaald werd. Dus toen ik 14 was en mijn eerste lessen Engels kreeg, kocht ik ook al mijn eerste Engelstalige boeken – de wereld van Amazon ging voor me open. Supervlot ging dat Engels nog niet, maar ik begreep de rode draden wel. In de ogen van de meeste anderen was ik nu volkomen krankzinnig geworden.
Maar! In 2012 verscheen er een ander verfilmd boek in de zalen: The Hunger Games. De film en het boek sloegen in als een bom. Ineens was het oké dat je las! Het werd geaccepteerd dat je boeken las, het werd begrepen waarom je boeken las. Boeken, dat waren films zonder beeld of geluid. Wie had kunnen denken dat lijnen en lijnen tekst achter elkaar zo interessant konden zijn? Blijkbaar liepen er in boeken niet alleen Bella’s rond, maar ook Katnissen. En Katniss was badass – een woord dat rond die tijd ook de ronde begon te doen: onklopbaar met pijl-en-boog, vechtend om te overleven. Ineens waren er bij mij in de klas vijf mensen tegelijk het boek aan het lezen, en iedereen wist wat die YA was.
Naar de mainstream
Het idee van (YA) lezen werd zo’n beetje gemeengoed. Natuurlijk lazen de meeste mensen niet, maar je werd niet meer scheef bekeken als je het wel deed. Meer en meer uitgevers sprongen op de kar en riepen specifieke YA-imprints in het leven.
Als we terugkijken, dan herkennen we een paar grote golven: vampiers (met dank aan Twilight), dystopische verhalen (met dank aan The Hunger Games), en retellings (van sprookjes tot klassiekers). De vampiers heb ik links laten liggen, maar de andere golven heb ik wel gevolgd – en ik ben zoals de meesten onder ons tot de conclusie gekomen dat er zoiets is als ‘originaliteit’ en ‘(flauwe) afkooksels van’. Ook ontwikkelde de contemporary zich, een deel van YA waar in het begin eigenlijk geen sprake van was. YA werd overheerst door sf en fantasy, het duurde enkele jaren voordat er een tweede grote slokop ten tonele verscheen. En daarna kwam de diversiteit in beeld. Ik weet het, het klinkt raar, maar ja: tien jaar geleden had nog niemand ervan gehoord. En naast Young Adult kwam er stilaan ook New Adult.
Mijn grote liefde was fantasy, en is dat nu nog altijd. Sf en avontuur lees ik ook graag, en zo nu en dan maak ik ook wel eens een uitstapje naar iets anders, maar de grote klepper is en blijft fantasy. Contemporary heeft bij mij nooit erg gepakt – en soms vraag ik me af of dat anders zou geweest zijn als er in het begin meer van dat soort boeken waren geweest. Had het een verschil gemaakt? Geen idee.
Wat me verder nog opviel: boeken kosten geld (schokkend, hé). Zeker in vergelijking met de Engelstalige uitgaves, die ik steeds beter begon te kennen. Het aanbod Nederlands in mijn boekenkasten begon te stagneren, het aanbod Engels schoot de hoogte in. Ik heb een periode van drie, vier jaar gehad waarin ik heel veel Engels kocht, veel meer dan Nederlands. Toen had je voor de prijs van één Nederlands boek soms drie Engelse boeken (sindsdien zijn de Engelse prijzen wel wat gestegen, terwijl ze bij ons vrijwel hetzelfde zijn gebleven) en een ander groot voordeel was: geen schrik meer om onafgewerkte reeksen te hebben. Want uitgevers strooiden dan wel gul rond met kreten à la ‘We gaan reeks X vertalen!’ (meer uitroeptekens mogelijk), als het ging om reeksen die ze stopzetten bleef het stil. De oplossing: geen moeite doen om het Nederlands te kopen, gewoon alles direct in het Engels. En natuurlijk had je veel meer mogelijkheden; ik heb een keer een boekenreeks via Waterstones gekocht die uit Australië moest overkomen. Het heeft ze ruim drie maanden gekost, maar elke maand kreeg ik van Waterstones trouw een mailtje om te laten weten hoever ze ermee stonden. Voor mij nog steeds de beste ervaring qua klantvriendelijkheid en dienstverlening ooit.
En we gaan nog niet naar huis…
YA was nog niet klaar. Het stond nog maar in de kinderschoenen, en algauw werd het meer dan gewoon lezen. De evenementen vielen me als eerste op: op de Boekenbeurs sloegen een paar uitgeverijen de handen in elkaar om een YA-dag te houden, waarbij er een paar grote internationale namen naar Antwerpen afzakten, of soms een Skypegesprek deden. Doorheen de jaren zouden er speciale evenementen zoals YALFest NL en YALFU, boekcafés… Veel evenementen zijn ondertussen weeral verdwenen, en misschien was het op het laatst niet meer zoals eerst – maar we hebben het toch maar gehad. Nu kunnen we zagen dat het al gedaan is – maar tien jaar geleden dachten we er nog niet eens aan dat het mogelijk was. Ik ben heel blij dat de uitgeverijen dat voor elkaar gekregen hebben, want ik heb er toch een paar grote namen ontmoet… en ik heb er vrienden gemaakt ook. Jij niet?
En dat was het wel zo’n beetje.
Ik hoor het je denken. Tim, in vredesnaam! Er is toch veel meer gebeurd dan dat! En je hebt absoluut gelijk. Maar dit bericht wordt wat lang en ik denk dat het tijd wordt voor een pauze; die Cola en popcorn zijn waarschijnlijk al lang op.
Hierboven heb ik het alleen gehad over de beginperiode van YA, en mijn eerste YA-leeservaringen. Maar we zijn er nog lang niet, dat is wel duidelijk. Er is al veel gebeurd, maar… Het zou nog verder groeien en groot worden. Heel groot. Maar dat is een verhaal voor over een tweetal weken.
